‘ชีวิตที่สะอาด’ อยู่กับธรรมชาติของชีวิต วางลงซึ่งความคิด ไม่ยึดติดกับอดีตที่ผ่านมาและอนาคตข้างหน้า

‘คุณหญิงจำนงศรี หาญเจนลักษณ์’ หรือ ป้าศรีที่เราคุ้นเคย เปิดบทสนทนาด้วยการบอกเล่าถึงชีวิตในวัยแปดสิบปี ที่เผชิญกับความป่วยครั้งที่สอง ที่ทำให้ใครหลายคนรอบตัวคอยประคับประคองป้าศรีด้วยความเป็นห่วงตลอดเวลา หากป้าศรีกลับบอกว่า นี่คือช่วงเวลาที่รู้สึกสะอาดที่สุดในชีวิต 

ความรู้สึกสะอาดที่เป็นความมหัศจรรย์ใหม่ เป็นความรู้สึกที่อธิบายได้ยาก ความปราศจากความคิดปรุงแต่ง การยึดติดกับอดีตใดๆ ที่เคยผ่านมา และไร้ถึงความคาดหวังต่ออนาคตที่จะอยู่ข้างหน้า ความรู้สึกธรรมดาที่สุด สะอาดที่สุด กับการที่ชีวิตหยุดอยู่ที่ปัจจุบัน

‘ครูเล็ก ภัทราวดี มีชูธน’ เองก็เช่นกัน แม้คนรอบตัวอาจมองว่าชีวิตเปลี่ยนผันจากหน้าจอ หน้าเวที มาอยู่เบื้องหลังเป็นครูผู้สอนเด็กๆ ในโรงเรียนภัทราวดี ที่หัวหิน แต่ชีวิตในวัยเจ็ดสิบกว่าปีนี้เองที่ทำให้ครูเล็กรู้สึกมีชีวิตชีวาอย่างที่สุด ในการได้อยู่กับปัจจุบันขณะอย่างเต็มที่ ใช้ประสบการณ์ที่เคยมีมาทั้งชีวิตเพื่อเป็นบทเรียนให้กับคนรุ่นต่อไป โดยไม่หวังใด ๆ ตอบแทน

เรียนรู้ตลอดชีวิต หนทางสู่จิตแจ่มใส ใจเบิกบาน

ชีวิตในวัยชราที่ใครมักมองว่าจะเป็นชีวิตที่ไม่แอ็คทีฟอีกต่อไป หากทั้งป้าศรี และครูเล็กกลับทำให้เห็นว่าในวันที่ร่างกายอาจไม่ได้กระฉับกระเฉง คล่องแคล่ว ว่องไวเท่าเดิม แต่นั่นไม่ได้หมายความว่าสุขภาพใจจะต้องเหี่ยวเฉาลงไปตาม

ในทางตรงกันข้าม เวลาที่มีมากขึ้นในช่วงวัยนี้ กลับเป็นโอกาสที่ดีที่จะได้ทำในสิ่งที่อยากทำ ได้เรียนรู้สิ่งที่อยากเรียน ได้ทดลองโดยไม่ต้องกลัวจะพลาด เช่น ป้าศรีที่กำลังเรียนปักผ้า เล่นเกมออนไลน์กับเพื่อนต่างชาติที่ไม่เคยเห็นหน้า ฝึกเล่นมายากล ไปจนถึงฝึกเล่นเกมด้านการคำนวณต่าง ๆ ที่เป็นทักษะที่ไม่เคยชิน ยิ่งยากเท่าไร ยิ่งดี

ครูเล็กก็เช่นกัน ที่ได้ลองฝึกเล่นเปียโน ที่ช่วยให้สมองได้ฝึกการใช้กล้ามเนื้อสองส่วนทำให้กล้ามเนื้อสมองและกายแข็งแรงไปพร้อม ๆ กัน แต่ทั้งนี้ทั้งนั้น จะฝึกเล่นอะไรก็ได้ อยากเรียนอะไรก็ได้ ขอแค่ไม่หยุดเรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ ไม่ตีกรอบตัวเองด้วยอายุ ประสบการณ์ หรือใด ๆ ก็ตาม ขอแค่รู้สึกถึงความสนุก อยากทำ และลองลงมือทำตามสิ่งที่รู้สึกก็พอ

หรือถ้าจะให้ดียิ่งขึ้นไปอีก อาจลองนำสิ่งที่ได้เรียนรู้มาลงมือปฏิบัติ เช่น ครูเล็กที่นำศาสตร์ Art Therapy ศิลปะบำบัดที่ได้เริ่มเรียนรู้ในวัยนี้ มาปรับใช้กับนักเรียนในโรงเรียนภัทราวดี ผสานศิลปะการแสดงที่สะสมมาตลอดชีวิต และหลักการบำบัดใหม่ ๆ ให้เกิดประโยชน์กับคนรุ่นใหม่ที่เขาจะต้องใช้ชีวิตต่อไป

ชีวิตคือการศึกษา และความชราก็เป็นอีกวิชาของชีวิต

“ความเจ็บไข้ตอนแก่มันเป็นสิ่งที่น่าศึกษามาก มันเป็นการเรียนรู้ใหม่เหมือนกัน”

ป้าศรี เล่าถึงประสบการณ์ในห้องไอซียู หลังจากป่วยเป็นครั้งที่สอง ที่ทำให้มองเห็นผลรวมของประสบการณ์ฝึกฝนสติรู้ตัวที่บ่มเพาะมาตลอดชีวิต จึงสามารถอยู่กับแต่ละนาทีได้อย่าง ‘สะอาด’ เช่น นาทีที่เกิดภาพหลอน แต่การมีสติรู้ตัวทั่วพร้อม ก็ทำให้รับรู้ได้ว่าสิ่งที่เกิดขึ้นคือภาพหลอน สามารถอยู่กับมันได้โดยไม่หลุดไปเสียก่อน รับรู้ได้ว่าสิ่งไหนที่เกิดขึ้นคือความจริง สิ่งไหนคือผลของความผิดปกติของความเจ็บป่วยทางกาย

อยู่กับปัจจุบัน สื่อสารความต้องการเตรียมพร้อมเผชิญหน้าวันสุดท้ายในทุกวันที่ยังหายใจ

“ถ้าเราคิดอะไร ต้องการอะไร อย่าเก็บไว้กับตัวเอง พยายามสื่อสารกับคนรอบข้าง เพื่อที่ในวันที่ระยะสุดท้ายมาถึง คนรอบข้างจะได้รู้ตัวว่าต้องทำอย่างไร และแพทย์เองก็จะได้ตอบสนองความต้องการอย่างแท้จริง”

ผศ.นพ.กิติพล นาควิโรจน์ แพทย์ผู้ดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้าย ให้คำแนะนำถึงความสำคัญของการบอกเล่าความต้องการตัวเองให้คนรอบข้างได้รับรู้ วิธีการง่าย ๆ ที่จะเตรียมพร้อมให้การจากไปเบาสบาย และช่วยคลายความกังวลของคนรอบข้าง เจ้าหน้าที่แพทย์พยาบาลในการตัดสินใจให้เหมาะสมกับความต้องการของคนไข้

และเมื่อได้บอกความต้องการถึงระยะสุดท้าย ไม่มีสิ่งใดตกค้างในใจแล้ว การใช้ชีวิตที่เหลือก็ดูไม่มีอะไรน่ากังวลอีกต่อไป สามารถใช้ชีวิตทุกวันได้อย่างสะอาด ปราศจากการยึดติดอดีต อนาคตมีแต่ปัจจุบันที่กำหนดว่าคุณภาพชีวิตของวันนี้ จนถึงวันสุดท้ายว่าจะเป็นเช่นไร

ติดตามชมการสนทนา Lifefulness ‘ชีวิตมีชีวา’: ให้ชีวิตทุกวันมีคุณภาพ ไปจนถึงวันสุดท้าย แบบเต็ม ๆ ได้ที่ https://youtu.be/XAzUSVyMZ-0

ขอบคุณสถานที่ในการจัดสนทนา KBank Private Banking ที่เพิ่งได้รับรางวัลการดำเนินงานด้วยความโดดเด่นด้านสิ่งแวดล้อม สังคมและธรรมาภิบาล (ESG: Environment, Social Governance) ที่ดีที่สุดในประเทศไทย