เรามักจะกลัวตาย เพราะเราไม่รู้ว่าอะไรจะเกิดขึ้นในช่วงเวลาท้ายของชีวิต แต่เมื่อได้เข้าใจว่าจะเกิดอะไรขึ้นกับร่างกายในระยะท้าย เราจึงสามารถเตรียมตัวบอกคนใกล้ชิด หรือผู้ดูแลได้ว่าจะต้องปฏิบัติอย่างไร เพราะการจากไปอย่างมีความสุขสามารถเกิดขึ้นได้กับทุกคน 

ในทางการแพทย์การเรียนรู้เรื่องความตายเกิดขึ้นน้อย แต่สำคัญมาก เพราะเป็นการแปรสภาพของความกลัวเป็นความเข้าใจ มีผู้บุกเบิกด้านการแพทย์กล่าวไว้ว่า “การแพทย์ไม่ใช่วิทยาศาสตร์แห่งความแม่นยำ แต่เป็นวิทยาศาสตร์แห่งความไม่แน่นอน” เพราะยังมีปัจจัยที่ทางการแพทย์แก้ไม่ได้ เช่น การรักษาโรคสมองเสื่อมมีความเป็นไปได้แต่ยังคงมีปัจจัยทางการแพทย์ที่หาสาเหตุไม่ได้ถึง 65% กับโรคนี้ พอถึงจุดที่ร่างกายเกิดโรค จะเกิดภาวะการรับมือจากการไม่ยอมรับสู่การยอมรับ เมื่อเกิดความเข้าใจที่ดี จึงเกิดการวางแผนคุณภาพชีวิตที่ดีเพื่อนำไปใช้ให้เกิดความสุขในระยะท้ายได้ 

การทำความเข้าใจการ Shutdown (หยุดทำงาน) ของร่างกายในระยะท้าย โดย รศ.พญ.ปัทมา โกมุทบุตร ผู้เชี่ยวชาญด้านเวชศาสตร์ครอบครัวและประสาทวิทยา คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เพราะเมื่อเราเข้าใจการเปลี่ยนแปลงของร่างกายในระยะก่อนเสียชีวิต ก็จะเปลี่ยนความกลัวให้เป็นความเข้าใจ และดูแลคนไข้ให้ดียิ่งขึ้น 

หากเปรียบร่างกายเป็นเสมือน “บ้าน” โดยที่มีชีวิตจิตใจเสมือนไฟที่ส่องในบ้าน แผงควบคุมสวิตซ์ไฟ คือ สมอง เป็นศูนย์รวมของร่างกายให้ทำงานประสานกัน ในทางปฏิบัติคือ การปิดสวิตซ์ร่างกายอย่างเป็นขั้นตอน ค่อย ๆ ปิดเหมือนการปิดไฟทีละดวง ไม่น่ากลัวอย่างที่คิด หากเป็นธรรมชาติอย่างค่อยเป็นค่อยไป ซึ่งแบ่งเป็น 3 ช่วงหลัก ๆ คือ 

ช่วงที่ 1 : ช่วงไม่กล่าว

ผู้ป่วยระยะท้ายจะมีอาการซึม สับสน พูดน้อยลง คิดช้าลง คิดนาน หรืออาจจะไม่ตอบ จดจำไม่ค่อยได้ บางครั้งเมื่อเห็นหน้าคนรู้จักกลับมีท่าทางหวาดกลัว เพราะสมองส่วนที่ควบคุมความรู้สึกนึกคิดหยุดทำงาน 

ช่วงที่ 2 : ช่วงไม่กิน

ร่างกายโดยรวมไม่ต้องการอาหารและน้ำ แม้จะเป็นเมนูโปรดเขาจะปฏิเสธ หรือไม่กินแม้แต่น้ำ เพราะสมองส่วนไฮโปธาลามัส (Hypothalamus) ที่ควบคุมความหิวความอิ่ม เริ่มหยุดทำงาน การกินอาหารหรือดื่มน้ำสร้างความเจ็บปวด เพราะจะไม่ย่อย เกิดอาการบวม ไตเริ่มหยุดทำงาน แต่ร่างกายต้องการพักกระบวนการไม่กินจึงเป็นกระบวนการที่ทำให้ร่างกายพักอย่างราบรื่นนอกจากนี้ยังพบภาวะการใช้พลังในช่วงท้ายในบางคน เป็นการใช้พลังที่เหลืออยู่ในร่างกายจุดประกายขึ้นมาเพื่อทำอะไรบางอย่าง พบได้ 1 - 2 วันก่อนการเสียชีวิต 

ช่วงที่ 3 : ช่วงไม่กลืน

การให้น้ำ อาหารจะทำให้คนไข้สำลัก มีเสมหะค้างในคอ เพราะไม่สามารถกลืนน้ำลายในปากได้ สมองส่วนที่ควบคุมประสาทอัตโนมัติของร่างกาย ก้านสมองเริ่มหยุดทำงาน ระบบการหายใจเริ่มทำงานไม่ปกติ ทำให้หายใจช้าไม่เป็นจังหวะ และหยุดหายใจเป็นช่วง ๆ หรือเป็นภาวะหายใจแบบปากอ้า ดังนั้น การดูแลในการช่วยจัดท่าเพื่อให้ลดเสียงดังในลำคอเป็นสิ่งที่ดี เมื่อการทำงานร่างกายได้ดำเนินไปถึงที่สุด หัวใจทำงานน้อยลง ความดันร่างกายลดลง เกิดภาวะขาดเลือด อาการแสดงออกที่ส่วนปลายของเส้นเลือด เช่น ปลายมือ ปลายเท้าเย็น อาจมีสีคล้ำ จนสุดท้ายหัวใจหยุดเต้นซึ่งถือว่าเป็นการสิ้นสุดของชีวิตโดยสมบูรณ์

การจากลาที่งดงามเพราะความเข้าใจการเปลี่ยนแปลงของร่างกายระยะท้าย ความคิดที่ซับซ้อนจะทำให้เกิดความทุกข์หนักเป็นพิเศษ หากแต่เราสามารถสื่อสารให้เกิดความเข้าใจ และความร่วมมือได้ดีด้วยการแจ้งคนรอบตัวให้ทราบ และเตรียมพร้อมเพื่อแปรสภาพการจากไปสู่บ้านหลังใหม่ที่ดีขึ้น

การที่ทำให้คนไข้จากไปอย่างสงบผ่านประสบการณ์ของแม่ชีท่านหนึ่ง ซึ่งเป็นผู้ป่วยระยะท้าย สิ่งแรกที่เกิดขึ้นคือ การแจ้งให้คนรอบข้างรู้ว่า แม่ชีจะหลับมากขึ้น เพราะร่างกายต้องการพักผ่อนมากขึ้น และเมื่อตื่น ให้คนรอบข้างเข้าไปมีส่วนร่วมด้วยการพูดถึงเรื่องราวดี ๆ ส่วนเรื่องการบริโภคแม่ชีได้บอกกล่าวว่า จะไม่กินอาหาร เพื่อไม่ให้เกิดการบังคับกันเพราะห่วงใย ระยะสุดท้ายจะเข้าสู่ช่วงไม่กลืน การหายใจเป็นภาวะหายใจแบบปากอ้า เพื่อน ๆ ได้ใช้ผ้าประคองปากของแม่ชีให้อยู่ในท่าที่สวยงาม และเพื่อน ๆ ได้สื่อสารให้หมอทำตามสิ่งที่แม่ชีได้แสดงเจตนารมณ์ไว้คือ การไม่ใส่ท่อ เพราะการที่จะใส่ท่อเข้าไปเพื่อช่วยให้หายใจ เป็นการยืดความทรมานออกไป สิ่งที่น่าอัศจรรย์คือ เพื่อน ๆ ได้เห็นรอยยิ้มของเธอเป็นครั้งสุดท้าย 

สิ่งดี ๆ เหล่านี้ไม่จำเป็นที่จะเกิดได้เฉพาะกับคนที่อยู่ในศาสนาเท่านั้น จริง ๆ อยู่ที่ว่าเราได้ทำความเข้าใจกับสิ่งนี้แค่ไหน ความตายแท้จริงแล้วเป็นเหมือนการปิดไฟที่ละดวงในบ้าน เป็นการจากบ้านหลังเก่าไปบ้านหลังใหม่ที่ดีขึ้น ความตายสามารถที่จะสวยงามได้ถ้าหากเราแปรสภาพความกลัวให้เป็นความเข้าใจ และการยอมรับสิ่งที่เกิดขึ้นเพื่อนำไปสู่ความสงบ

*ชม “วิชาชีวิต” บทที่ 14: การ Shutdown ของร่างกาย แบบเต็ม ๆ ที่ https://youtu.be/GA4-KirxlIg