ในช่วงสุดท้ายของชีวิต มีวิธีการดูแลสุขภาพได้หลายทาง ทั้งแบบเน้นการรักษาให้อยู่นานที่สุด แบบเน้นการปล่อยให้จากไปตามธรรมชาติ และแบบที่อยู่ระหว่างกลาง ความสำคัญอยู่ที่ “ผู้ป่วยเท่านั้นเป็นผู้มีสิทธิ์เลือกวิธีการรักษาด้วยตนเอง” แต่ปัญหาคือ หากผู้ป่วยอยู่ในสภาพที่สื่อสารไม่ได้ จะมีวิธีเตรียมการอย่างไร

Living Will หรือ หนังสือแสดงเจตนาเลือกวิธีการรักษาในช่วงสุดท้ายของชีวิต จึงถือกำเนิดขึ้นมาเพื่อช่วยรักษาสิทธิ์ของผู้ป่วยอีกทางหนึ่ง เพียงเขียนองค์ประกอบทั้ง 5 ประการนี้ในกระดาษเปล่า ก็สามารถทำ Living Will ฉบับสมบูรณ์ด้วยตนเอง และเป็นเอกสารที่ได้รับความคุ้มครองตามกฎหมาย โดยไม่ต้องรบกวนทนายความสักคนเดียว

1 ข้อมูลส่วนบุคคล เช่น ชื่อ นามสกุล ของผู้เขียน Living Will หมายเลขประจำตัวประชาชน อายุ ที่อยู่ เบอร์โทรศัพท์ วันเดือนปีที่ทำหนังสือแสดงเจตนา โดยอาจเขียนกำกับไว้ว่า คุณเป็นผู้เขียนเอกสารนี้ด้วยตนเองและมีสติสัมปชัญญะดี โดยในส่วนนี้อาจเขียนมุมมองเกี่ยวกับชีวิตและความตาย บอกคุณค่าที่ต้องการได้รับ เช่น ต้องการความเคารพ ต้องการศักดิ์ศรี ต้องการความสุขสบาย ไม่ต้องการเป็นภาระของครอบครัว ไม่อยากทุกข์ทรมานเป็นเวลานาน เป็นต้น

2 อยากให้ครอบครัวและทีมสุขภาพดูแลอย่างไร เช่น อยากรักษาตัวที่ไหน อยากให้ใครมาเยี่ยมดูแล ต้องการการปั๊มหัวใจ ใส่ท่อช่วยหายใจ ยินยอมรับอาหารทางท่อหรือไม่ หากหายใจไม่ออกจะให้ทำอย่างไร ยินยอมให้แพทย์ใช้ยากระตุ้นหัวใจไหม หากจำเป็นต้องล้างไตจะอนุญาตให้แพทย์ล้างหรือไม่ เป็นต้

3 ชื่อผู้แทนการตัดสินใจ โดยระบุชื่อคนที่จะมาเป็นตัวแทน คนที่จะพิทักษ์เจตนารมย์ ตัดสินใจแทนในเรื่องการชีวิตช่วงสุดท้าย รวมทั้งวิธีติดต่อบุคคลนั้น ๆ

4 การดูแลหลังเสียชีวิต โดยอาจฝากฝังสิ่งที่ยังห่วงกังวลไว้ แจกแจงความประสงค์เกี่ยวกับการจัดงานศพ การจัดการกระดูก อัฐิ หรือร่างกายส่วนที่เหลือ

5. ลงลายมือชื่อ หากมีพยานอาจลงลายมือพยานพร้อมบอกความเกี่ยวข้องด้วย

เมื่อเขียนทุกอย่างครบแล้ว ให้นำ Living Will ไปสื่อสารกับครอบครัว เพื่อให้ทุกคนได้รับรู้ความต้องการทั่วกัน จากนั้นถ่ายเอกสารแนบไว้กับแฟ้มประวัติผู้ป่วยของโรงพยาบาลที่สังกัดอยู่ และควรปรึกษาข้อความในเอกสารกับแพทย์ที่ดูแลสุขภาพอยู่ด้วย

Living Will เป็นเอกสารที่สามารถปรับแก้ได้ตลอดเวลา เพียงขีดฆ่าหรือเพิ่มข้อความใหม่ ระบุวันที่ แล้วเซ็นชื่อกำกับ หรือจะยกเลิกเอกสารด้วยการขีดฆ่าแล้วเขียนขึ้นใหม่ก็ได้ แต่ต้องปรับปรุงเอกสารที่ฝากไว้กับโรงพยาบาลด้วย โดยLiving Will ให้ความคุ้มครองตาม พ.ร.บ. สุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550 มาตรา 12 บุคลากรสุขภาพที่ดูแลผู้ป่วยตามที่เขียนเอกสาร และตามจริยธรรมทางวิชาชีพ จะไม่มีความผิดทางกฎหมายหากปฏิบัติตาม  Living Will ส่วนบุคลากรสุขภาพที่ไม่ปฏิบัติตามเอกสาร แต่ปฏิบัติตามหลักวิชาชีพ ก็ไม่มีความผิดทางกฎหมายเช่นกัน แต่ควรสื่อสารเหตุผลกับญาติให้เข้าใจ

Living Will นั้นเป็นเอกสารที่ครอบคลุมเฉพาะความเจ็บป่วยระยะสุดท้าย และผู้ป่วยไม่สามารถสื่อสารได้ หากผู้ป่วยยังพูดได้ ให้ถือเอาคำพูดของผู้ป่วยเป็นสำคัญ นอกจากนี้ Living Will ยังไม่ครอบคลุมการเจ็บป่วยนั้นมีลักษณะฉับพลัน หรือการประสบอุบัติเหตุที่ฟื้นฟูให้กลับคืนสู่สภาพเดิมได้ กรณีหลัง ผู้ป่วยจำเป็นต้องได้รับการช่วยเหลือแบบฉุกเฉินตามขั้นตอนปกติ

อาจกล่าวได้ว่า Living Will เป็นเพียงเอกสารแสดงเจตนารมย์ในลักษณะทั่วไป แม้ไม่ป่วยก็เขียนได้ แต่เมื่อผู้เขียนได้รับวินิจฉัยว่าเป็นโรคที่ร้ายแรง เห็นแนวพัฒนาการของโรคมากขึ้น แพทย์หน่วยดูแลแบบประคับประคองมักจะชวนให้ตั้งเป้าหมายการดูแลสุขภาพ วางแผนการดูแลระยะสั้นและยาว กระบวนการดังกล่าวเรียกว่า การวางแผนสุขภาพล่วงหน้า หรือ Advance Care Plan โดยอาจมีการปรับปรุง Living Will ให้สอดคล้องกับภาวะโรคมากขั้น

หากเปรียบชีวิตเหมือนการขับรถทางไกล ผู้ป่วยคือผู้ถือพวงมาลัยเหยียบคันเร่ง เลือกเส้นทางชีวิต ส่วนแพทย์ก็คือคนนั่งเบาะข้าง ช่วยถือแผนที่แนะนำทางเข้าสู่เส้นชัยไปด้วยกันนั่นเอง

เรามีตัวอย่างการเขียน Living Will ด้วยลายมือบนกระดาษเปล่าของ คุณหญิงจำนงศรี หาญเจนลักษณ์มาเป็นตัวอย่างให้ได้ดูกัน